براساس پیمایشی که در رصدخانه مهاجرت ایران انجام شده، 42 درصد از مدیران میانی برنامه قطعی برای مهاجرت دارند. این آمار در شرایطی است که در سال 2020 رتبه مهاجر‌فرستی و مهاجر‌پذیری ایرانیان در میان کشورهای دنیا به‌ترتیب 54 و 23 بوده. علاوه‌بر‌این، رتبه ایران در پذیرش و ارسال مهاجر به جهان در چارک اول قرار دارد و رتبه دانشجو‌پذیری و دانشجو‌فرستی کشور تقریباً برابر است.
«فراق فرزند، از دست دادن انسجام خانواده و در نگاه اقتصاد اجتماعی، از دست دادن امکان ارزآوری اولین لایه‌هایی است که در پی قطع امکان دورکاری نیروی انسانی ایرانی در شرکت‌های خارجی حاصل شده». «بهرام صلواتی»، مدیر رصدخانه مهاجرت در مراسم رونمایی از سالنامه مهاجرت سال 1401 ایران، با بیان این موضوع، نداشتن زیرساخت برای استفاده از نیروی انسانی سیال و فیلترینگ را علت این چالش بزرگ عنوان کرد.
صلواتی در پاسخ به دیجیاتو مبنی بر اینکه ظرفیت‌های دورکاری چقدر در جریان مهاجرت مورد توجه است، گفت: «زیرساخت‌های توسعه دورکاری مورد‌توجه قرار نگرفت و حالا با مهاجرت نیروی انسانی مواجه هستیم که پیش از این برای کسب درآمد بهتر، از ایران با شرکت‌های خارجی همکاری می‌کرد. از دست دادن نیروی کار صرفاً با مهاجرت فیزیکی و نقل مکان افراد به کشورهای دیگر شکل نمی‌گیرد. طی سال‌های گذشته بخش قابل‌توجهی از نیروی کار به‌شکل دورکاری با شرکت‌های بزرگ همکاری می‌کردند. این موضوع حاصل مشکلات مالی و معیشتی قابل‌توجه در ایران هم بود. افزایش نرخ ارز و بحران تورم به این مشکل دامن زدند.»
دورکاری؛ فرصتی که برای کنترل مهاجرت از دست رفت
اما حالا شرایط دورکاری به کجا رسیده؟ آیا در سالنامه مهاجرت به این موضوع هم توجه شده و نقاط ضعف و قدرت آن مورد ارزیابی قرار گرفته است؟
صلواتی در پاسخ به این پرسش دیجیاتو با اشاره به اینکه روند دورکاری قبلا منجر به این می‌شد که افراد کشور را ترک نکنند و در کنار خانواده خود باقی بمانند، با انتقاد از وضعیت دسترسی به اینترنت، گفت: «حالا این امکان هم به‌شکل قابل‌توجهی از دست رفته است.»
او با اشاره به شواهد گزارش‌های قبلی درباره مهاجرت پزشکان و پرستاران گفت: «حالا هشدار جدی درباره روند دورکاری داده شده است. فیلترینگ صرفاً کسبوکارهای داخلی را دچار چالش نمی‌کند. پیش از این امکان داشت که کسبوکارهای داخلی حتی از نیروی کار خارج از کشور هم استفاده کنند. اما حالا حتی این امکان هم از دست رفته است.»
به گفته صلواتی با از دست رفتن زیرساخت‌های تله-ورکینگ، رقابت‌هایی که پیش از این در جذب نیروی انسانی هم وجود داشت، از دست می‌رود.
مدیر رصدخانه مهاجرت ایران با اشاره به اهمیت توجه به سیالیت نیروی انسانی، گفت: «سیال بودن نیروی انسانی پدیده خاص ایران نیست. این امکان برای همه دنیا وجود دارد. این در‌حالی است که زیرساخت‌ها را ایجاد نمی‌کنیم و افراد مجبور می‌شوند که از کشور مهاجرت کنند.»
او در ادامه توضیحات خود، گفت: «این ظرفیت در‌حالی است که پیش از این خانواده‌ها ناچار به تحمل داغ دوری و فراق فرزند نبودند، اما حالا در شرایطی که زیرساختی برای استفاده از فرصت‌های کاری خارج از کشور وجود ندارد، این امکان هم از بین رفته است.»
مهاجرت نگران‌کننده مدیران و کارآفرینان
مهاجرت نیروی انسانی در همه ابعاد آن نگران‌کننده است؛ حالا این نگرانی با موجی از مهاجرت مدیران و کارآفرینان همراه با سرمایه مالی که می‌توانست اثرگذاری قابل توجهی در جریان توسعه کشور داشته باشد، هم‌راستا شده است. در چنین شرایطی و با نگاه به سالنامه مهاجرت سال 1401 ایران، این پرسش مطرح است که آیا سرمایه‌های مالی هم از کشور خارج شده‌اند؟
مدیر رصد خانه مهاجرت ایران در پاسخ به پرسش دیگر دیجیاتو مبنی بر حجم سرمایه‌های خارج‌شده از کشور گفت: «یکی از ناراحتی‌های ما در سالنامه سال 1401 نداشتن آمار از میزان مهاجرت سرمایه‌ها، اقتصادی و مالی است. اطلاعات اندکی هم که به‌دست آمده، به‌شکل مستقیم از کشورهای مقصد مهاجرت مثل ترکیه به‌دست آمده است.»
صلواتی به اینکه معمولاً نور کمتری به این بخش تابانده شده است اشاره کرد و گفت: «با استفاده از اطلاعات و شروط مربوط به سیتیزن شیپ کشورها اطلاعاتی درباره اینکه چقدر سرمایه مالی در این بخش خارج شده است، به دست خواهد آمد.»
او تأکید کرد که استخراج اطلاعات مربوط به این بخش بسیار دشوار بوده و نیازمند همکاری بخش‌های مختلفی است که همچنان شکل نگرفته.
گذر از تراز 2 میلیونی
تعداد ایرانیان خارج از کشور براساس توضیحات مدیر رصدخانه مهاجرت ایران، از تراز 2 میلیون نفر بیشتر شده است. همچنین از سال 2010 تا سال 2021 میلادی به‌طور متوسط سالی 86 هزار روادید غیرتوریستی برای ایرانیان صادر شده است.
صلواتی با تأکید بر اینکه در 12 سال اخیر، سالانه و به طور متوسط 16 هزار روادید تحصیلی و 12 هزار اجازه اقامت کاری برای ایرانیان در کشورهای مقاصد اصلی، یعنی آمریکا، کانادا، انگلیس و اتحادیه اروپا صادر شده است، گفت: «بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان مهاجرت جهانی دانشجویان از 2 میلیون نفر در سال 2020 به 6.3 میلیون نفر رسیده و ایران از این روند افزایشی بی‌نصیب نبوده است؛ تراز مهاجرت دانشجویان ایران از 17 هزار نفر به تراز 66 هزار نفر رسیده.»
در جریان افزایش میزان مهاجرت، در حالی که پیش از این روسیه مقصد دانشجویان ایرانی نبوده، بررسی‌های رصدخانه مهاجرت ایران بیانگر آن است که اکنون مقاصد مهاجرت دانشجویان ایرانی شامل روسیه هم می‌شود.
صلواتی با هشدار درباره نرخ رشد مهاجرت دانشجویان ایرانی گفت: «نرخ رشد جمعیت دانشجویان بین‌المللی ایرانی از نرخ رشد جمعیت دانشجویان در سطح بین‌المللی سبقت گرفته است. در گذشته انگیزه تحصیلی، بورسیه تحصیل و رشته‌ها و عوامل فنی مانند انگیزه تحصیلات در کشورهای دیگر عامل پیشران مهاجرت دانشجویان بوده است، ولی اکنون این عوامل کم‌رنگ شده و عوامل رانشی غالب شده است.»
به باور رئیس رصدخانه مهاجرت ایران، عوامل کلان اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و ناامیدی اجتماعی، از عوامل اصلی مهاجرت دانشجویان است. از سویی دیگر سن مهاجرت در‌حال کاهش است و در‌حال‌حاضر خانواده‌ها فرزندان را به خارج ایران می‌فرستند تا در مرحله بعد به فرزندان خود ملحق شوند.
او رفتارهای انقباضی و از بین بردن آرامش روانی جامعه، دانشجویان و خانواده‌ها را در تشدید روند مهاجرت دخیل دانست و گفت: «به سازمان امور دانشجویان هشدار می‌دهیم که سدی به نام آزادسازی مدرک موجب می‌شود که دانشجویان به دانشگاه‌ها نروند. اگر پیش از این برنامه خانواده مهاجرت بعد از دانشگاه بود، حال در مرحله قبل از دانشگاه به مهاجرت فکر می‌کنند.»
صلواتی با اعلام هشدار جدی درباره نیروی کار ایرانی، تأکید کرد این امکان وجود دارد که تا چند سال آینده هیچ نیروی کاری در کشور باقی نماند. این هشدار درباره همه بخش‌ها، مخصوصاً فناوری جدی است.
براساس توضیحات مدیر رصدخانه مهاجرت، برند کشوری یکی از نکات بسیار مهم و قابل‌توجهی است که کشورها در بهبود و توسعه آن همه تلاش خود را می‌کنند. در شرایطی که کشورهای همسایه ما از فناوری برای به‌روزرسانی کسب‌وکارها استفاده می‌کنند، ما توجه کافی به این موضوع نداریم.
منبع : منبع
9th November 24