ایمیل یک شرکت سازنده ماژول به شرکای تجاری‌اش از احتمال اعمال نسل جدیدی از تحریم‌ها علیه ایران حکایت دارد. بر این اساس از ابتدای سال 2023، ماژول‌های تولیدی شرکت «کویکتل» (Quectel)، یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های سازنده ماژول‌های حوزه فناوری، در کشورهای روسیه و ایران فعال نخواهند شد. تحقق چنین موضوعی می‌تواند تبعات بسیاری برای کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و آینده IoT داشته باشد، اما تداوم این تحریم‌ها می‌تواند حتی بازار موبایل در ایران را با مشکل مواجه کند.

شرکت کویکتل یکی از تولیدکنندگان ماژول‌های مخابراتی و ارتباطی است که محصولات آن در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرند. بررسی‌ها نشان می‌دهد این شرکت تحریم‌های جدیدی علیه ایران و روسیه تدارک دیده است تا استفاده از محصولاتش در این دو کشور غیرممکن شود.

تصویری از ایمیل این شرکت که در اختیار دیجیاتو قرار گرفته است، نشان می‌دهد که به‌نظر می‌رسد کویکتل قصد دارد از ابتدای سال 2023، مانع رجیستر شدن ماژول‌های ارتباطی این شرکت در روسیه و ایران شده و ماژول‌های GNSS نیز پس از دریافت آپدیت جدید، امکان موقعیت‌یابی نداشته باشند.

اما پرسش اصلی اینجاست که چنین تحریمی تا چه حد عملی و جدی است و چه تبعاتی به‌دنبال دارد؟ باید بدانیم چند شرکت بزرگ در دنیا همچون کوالکام و مدیاتک در زمینه تولید تراشه فعالیت می‌کنند. شرکت‌های تکنولوژی‌محور دیگری نیز هستند که برای استفاده از قابلیت‌های این چیپست‌ها، آن‌ها را روی یک بُرد مدار الکترونیکی از پیش طراحی شده قرار داده و به‌اصطلاح «ماژول» تولید می‌کنند.

برای تولید محصولات و کالاهایی که به دست مصرف‌کننده نهایی می‌رسد نیز به استفاده از این ماژول‌ها نیاز است. در اکثر کالاهای الکترونیکی از ماژول‌های مختلفی استفاده شده است؛ به‌طور مثال یک دستگاه ردیاب خودرو نیاز به یک ماژول GPS برای مشخص کردن مختصات جغرافیایی و ماژول GSM جهت ارسال نقطه به سرور دارد.

شرکت کویکتل (Quectel) یکی از تولیدکنندگان مطرح ماژول‌های M2M است که سهم بازار تقریباً 37 درصدی در دنیا دارد. ماژول‌های GSM ،4G ،5G و GPS این شرکت در محصولات مختلف داخلی و خارجی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

شرکت‌های ایرانی سازنده محصولاتی که نیاز به هر نوع ارتباط IoT (اینترنت، SMS، تماس) یا تشخیص موقعیت جغرافیایی دارند، می‌توانند به‌راحتی از ماژول‌های Quectel در محصولات خود استفاده کنند.

ماجرای تحریم ایران از سوی کویکتل چیست

همان‌طور که پیش از این به آن اشاره شد، کویکتل تصمیم گرفته است تا از ابتدای سال آینده میلادی ایران را در فهرست تحریمی‌های ماژول‌های خود قرار دهد. «محسن عادلی»، هم‌بنیان‌گذار مجموعه سیسوگ، مرجع متن باز آموزش الکترونیک و تولیدکننده محتوا درباره این صنعت، درباره جزئیات این اتفاق به دیجیاتو گفت:

«این شرکت حدوداً سه هفته پیش اعلام کرد از اول سال 2023 با اعمال تغییراتی در firmware (یک نوع نرم‌افزار واسط است که به‌وسیله آن می‌توان با دستگاه کار کرد) محصولات خود، مانع از فعال‌شدن هر ماژول مخابراتی تولیدی خود (مثل ماژول‌های GSM،4G یا GPS) در روسیه و ایران شود. همچنین آن‌ها اعلام کرده‌اند از این تاریخ به بعد، هر آپدیت firmware هم که منتشر کنند، با چنین قابلیتی خواهد بود.»

به گفته وی همچنین قابلیت دانگرید (پایین‌آوردن نسخه firmware) از این محصولات گرفته خواهد شد تا نتوان با این تحریم، مقابله کرد.

اگر سری به سایت این شرکت بزنید، خواهید دید امکان ثبت‌نام با هویت ایرانی در آن فراهم نیست و این شرکت به‌طور مستقیم به ایران محصول عرضه نمی‌کند. عادلی با تأیید این موضوع به دیجیاتو گفت: «خیلی از هسته‌ها و نیازهای اولیه این شرکت از سوی شرکت‌های دیگری همچون کوالکام که شرکتی آمریکایی است، تأمین می‌شود. کویکتل یک شرکت چینی است که تحت تأثیر هر اتفاق و تحریمی می‌تواند بازار جهانی خود را از دست داده و به ورطه نابودی کشیده شود. سهم بازار ایران برای آن‌ها ناچیز است و اصلاً تمایلی ندارند هیچ ریسکی را در این زمینه تحمل کنند. این شرکت چند سال پیش در دوران برجام در ایران فعالیت کرده، اما زمانی که تحریم‌ها بازگشت، در کمتر از چند روز کلیه ارتباطاتش را با مشتریان ایرانی خود قطع کرد.»

اگرچه در این سال‌ها محصولات این کشور به‌طور غیرمستقیم وارد کشور می‌شد، چه شد که کویکتل ناگهان تصمیم به اعمال چنین تحریم سفت و سختی گرفت؟ عادلی در‌این‌باره به دیجیاتو گفت: «تحریم‌های روسیه موجب شد تا حساسیت و نگرانی این شرکت برای استفاده از محصولاتش در روسیه افزایش یابد. همین موضوع سبب شد تا روسیه را در فهرست تحریمی خود قرار داده و اعلام کند محصولاتش از سال 2023 در این کشور فعال نخواهد شد، اما در حالی که در ابتدا نامی از ایران در فهرست چنین تحریمی نبود، فعل‌و‌انفعالاتی موجب می‌شود تا کویکتل تصمیم به غیرفعالسازی ماژول‌هایش در ایران نیز بگیرد.»

سرنوشت ماژول‌های قدیمی چه می‌شود؟

عادلی در پاسخ به سؤال دیجیاتو مبنی بر اینکه آیا ماژول‌هایی که تاکنون در ایران مورد استفاده قرار گرفته‌اند هم از کار خواهند افتاد یا خیر، گفت:

«مشکلی برای محصولاتی که تاکنون فروش رفته‌اند، پیش نمی‌آید، اما اگر آن‌ها به‌روزرسانی جدیدی دریافت کنند از کار خواهند افتاد. البته اکثر شرکت‌ها زمانی که یک ماژول و محصول تولیدی با آن به پایداری می‌رسد، دیگر تمایلی به ارائه آپدیت ندارند؛ مگر اینکه بخواهند آن را ارتقا دهند یا مشکلی برای محصول پیش بیاید.»

وی با تأکید بر اینکه این شرکت ماژول‌های متفاوت و به‌روزی تولید می‌کند به یک‌سری Smart Modules اشاره کرد که پس از تحریم‌ها، امکان ارتقای آن‌ها سلب خواهد شد: «این ماژول‌ها از هر نظر کامل و گاه شبیه یک موبایل بوده که مجهز به سیستم‌عامل اندروید یا لینوکس هستند. اسمارت ماژول‌ها با قرار‌گرفتن روی بُرد، امکان ارتباط با دوربین، نمایشگر و… را فراهم می‌کنند که موجب کاهش هزینه و تسهیل تولید محصول نهایی می‌شود. هرگاه چنین ماژول‌هایی با مشکلی مواجه شده یا نیاز به عملکرد خاصی داشتند، به‌طور غیرمستقیم می‌شد به فریمورهای جدید دست پیدا کرد، اما از سال 2023 نیز این امکان از مشتریان ایرانی سلب می‌شود.» 

ترسیم آینده با احتمال نسل جدید تحریم‌ها

حال با چنین تحریمی، چه آینده‌ای برای ارتباطات در ایران می‌توان متصور بود؟ این کارشناس در پاسخ به سؤال دیجیاتو گفت:

«اگر تحریم‌ها به همین شرکت کویکتل ختم شود، کسب‌وکارهای تولیدی و پروژه‌های ملی که از این ماژول در آن‌ها استفاده می‌شود، با یک توقف چند‌ماهه مواجه خواهند شد تا از ماژول‌های شرکت‌های دیگر استفاده کنند. با توجه به اینکه ماژول‌های این شرکت یک سری قابلیت منحصر‌به‌فرد را ارائه می‌کنند، این جایگزینی کار آسانی نیست؛ چرا که زمان‌بر و هزینه‌بردار بوده و حتی شاید موجب تغییر در طراحی محصول نهایی شود. همچنین ماژول‌های شرکت کویکتل در دستگاه‌ها و محصولات بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی مورد استفاده قرار گرفته است که از آن بی‌خبریم. به‌طور مثال یک دستگاه پرداخت یا یک دستگاه صنعتی از ماژول‌های این شرکت برای ارتباط استفاده می‌کنند. با توجه به اینکه چنین کالاهایی مجهز به سیستم‌عامل هستند، شاید به‌طور خودکار firmware خود را آپدیت کنند و از کار بیفتند. همچنین واردکنندگان ممکن است محصولاتی را خریداری کنند که در خارج از ایران هیچ مشکلی نداشته باشند، اما به‌محض ورود به کشور از کار بیفتند و کسی هم علت این از کارافتادگی را متوجه نشود.»

عادلی اعتقاد دارد اگر این تحریم‌ها به سایر شرکت‌ها و حتی سازندگان چیپست سرایت کند، دیگر نمی‌توان آینده‌ای برای IoT در ایران متصور شد: «در صورت ادامه‌دار شدن جنگ روسیه و فشارهای آمریکا، چنین تحریمی دور از انتظار نیست که تبعات وحشتناکی برای کشور به‌دنبال دارد. شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی بسیاری در حوزه IoT و ارتباطات داریم که از ماژول‌ها و چیپست‌های شرکت‌های مختلف استفاده می‌کنند. حال اگر به‌طور مثال کوالکام تصمیم بگیرد تا چیپست‌هایش در ایران فعال نشود، تمام محصولاتی که از این چیپست استفاده می‌کنند، حتی تلفن‌های همراه، از کار خواهند افتاد آن هم بدون آنکه کاربران چرایی آن را بدانند.»

بی‌شک این مدل تحریم، مدل جدیدی از تحریم خواهد بود که تابه‌حال نمونه‌ای برای آن وجود نداشته و می‌تواند تولید‌کنندگان زیادی در سطوح مختلف را دچار چالش و حتی ورشکستگی کند و گستردگی آن می‌تواند متوقف‌شدن هزاران پروژه فعال در حوزه IoT در ایران را رقم بزند. واقعیت این است که در صورت اجرا‌شدن این تحریم، ابعاد تبعات این موضوع به‌شکل روشن مشخص نیست.